Symboliczne i realne podstawy tożsamości społecznej w średniowieczu

Publikacja dotyczy problematyki szeroko rozumianych tożsamości i ich kształtowania się w średniowieczu oraz związków między tożsamością a pamięcią, różnych nośników pamięci i mechanizmów budowania tożsamości zbiorowych. Autorzy nawiązują do współczesnych dyskusji nad pochodzeniem więzi narodowych, mechanizmami przekształcania indywidualnych doświadczeń w opowieści o zbiorowej przeszłości funkcjonujące w przestrzeni społecznej, powstawaniem systemu znaków budujących poczucie wspólnoty i symboliczne panowanie nad terytorium. Wiele miejsca poświęcono specyficznym dla epoki średniowiecza problemom źródłowym związanym z rolą ustnych i pisemnych przekazów pamięci dla poczucia wspólnej tożsamości.

W centrum uwagi znalazł się blok tematyczny odnoszący się do genezy polskiej rożsamości narodowej. Pokazano mechanizmy powstawania i kulturowy sens zbiorowej nazwy Polaków oraz zamieszkanej przez nich ziemi. Stabilizacja składników wspólnotowych narracji dotyczących pochodzenia i historycznych losów Polaków związana była z rozwojem kultury piśmiennej. Powstanie rozwiniętego poczucia świadomości narodowej przypadło na XIII wiek. Bardzo znaczącą rolę odegrała legenda o Kazimierzu Mnichu - popularna opowieść tożsamościowa wyjaśniająca pochodzenie odrębności Polaków. W późnym średniowieczu rozwój różnych nośników pamięci umożliwił dotarcie wiedzy o początkach Polski jako chrześcijańskiego królestwa do stosunkowo szerokich kręgów społecznych.

Analizy wielu autorów skupiły się na strategiach konstruowania kronikarskich zapisów narracji tożsamościowych, m.in. Galla Anonima, Janka z Czarnkowa, Jordanesa, Liutpranda z Cremony oraz Kroniki Halicko-Wołyńskiej, a także na próbach rekonstrukcji dziejopisarskich strategii narracyjnych.

W książce prezentowane są liczne zagadnienia szczegółowe:

• rola kancelarii miejskich przy powstawaniu tożsamości komunalnej,
• zmiany reguł sukcesji dynastycznej na obszarze pokarolińskiej Europy Środkowej,
• przekształcenia w funkcjonowaniu struktur pokrewieństwa podczas tzw. rewolucji feudalnej,
• zjawisko umieszczania depozytów w gałkach na wieżach kościołów i budynków komunalnych jako swoisty przejaw polityki pamięci,
• sposób rozumienia różnic między poganinem a chrześcijaninem w czasach karolińskich,
• wykorzystanie zjawiska pamięci liturgicznej, zapisanej w źródłach kommemoracyjnych, do badań tożsamości rodzinnej,
• badania nad rolą narracji fundacyjnych przy budowaniu tożsamości konwentów klasztornych,
• formy chrześcijańskiej tożsamości demonstrowane w obliczu śmierci na podstawie testamentów przedstawicieli elit magnackich sporządzanych w Wielkim Księstwie Litewskim,
• pochodzenie i znaczenie kulturowe nazw „Polanie – Polacy – Polska”,
• powstanie opowieści o pobycie Kazimierza Odnowiciela w klasztorze w Cluny i jej funkcjonowanie w polskim dziejopisarstwie,
• narracje dotyczące początków Polski jako królestwa chrześcijańskiego.
• wzorzec osobowy biskupa w świadomości członków jego kapituły.


******

Symbolic and Real Foundations of Social Identity in the Middle Ages

The publication is devoted to the broadly defined issues of identity and its shaping in the Middle Ages, as well as the relationships between identity and memory, various memory carriers, and mechanisms for building collective identities. The authors discuss methodological and theoretical problems related to research on memory and its carriers in the Middle Ages.