Razem czy osobno? Przewodnik po lekturach. T. 2

Imponujące opracowanie, które swoimi badaniami obejmuje olbrzymi zakres czasowy - od końca XVIII wieku do 1918 roku czyli do przedproża niepodległości nie tylko Polski, ale także Litwy oraz podjęcia tego zagadnienia na Ukrainie i Białorusi. Rzeczpospolita, która została poddana rozbiorom, składała się z tych czterech narodów (także Żydów, o których jest mowa), więc dzieje przemian wzajemnych relacji w czasie kształtowania się nowoczesnej świadomości narodowej i nowoczesnych nacjonalizmów stanowią swego rodzaju odyseję ideowo-kulturowo-polityczną.

Książka opiera się na niesłychanie bogatym materiale zaczerpniętym, zarówno z prac rozwiniętych, jak i z artykułów gazetowych. Drugą przesłanką wysokiej oceny tego opracowania jest jego dialogowy charakter - przedstawia ono tytułową problematykę nie tylko przez prezentację różnych stanowisk strony polskiej (choć ona, co zrozumiałe i uzasadnione, jest dominująca), ale i w odniesieniach do budzących się, rozwijanych i przybierających coraz bardziej dojrzałe, nowoczesne formy stanowisk adwersarzy. Ten sposób dialogowego przedstawienia całej, poniekąd podstawowej dla XIX wieku problematyki narodowej, pozwala sądzić, że opracowanie to nie tylko wejdzie do kanonu źródeł polskich, ale także litewskich, ukraińskich i białoruskich.